Fajki czibuk

W tym miesiącu prezentujemy zestaw ceramicznych główek do fajek typu czibuk, pochodzących z obszaru Imperium Osmańskiego. Tego typu fajka składała się z niewielkiej główki ceramicznej, długiego, zwykle drewnianego cybucha i ustnika, często wykonanego z bursztynu. W muzealnych zbiorach zachowały się wyłącznie główki, pozostałe elementy zwykle ulegały rozproszeniu bądź zniszczeniu. Główki z kolekcji Muzeum Azji i Pacyfiku prezentują najpopularniejsze typy, charakterystyczne dla czasu od XVII do XIX wieku.

Tytoń do XV wieku znany był wyłącznie w Ameryce. Po dotarciu okrętów Krzysztofa Kolumba, wraz z rozwojem handlu bardzo szybko rozprzestrzenił się na całym świecie. Na teren Imperium Osmańskiego przybył wraz z żeglarzami europejskimi. Pierwsze udokumentowane przypadki palenia tytoniu w Stambule pochodzą z lat 90. XVI w. Nowy zwyczaj spotkał się z nieprzychylnym stosunkiem władców. Sułtan Murad IV (1612-1640) po częściowym pożarze Stambułu w 1633 r., za który winą obciążono m.in. palaczy, zabronił używania tytoniu pod groźbą kary śmierci. Jednak wkrótce zakaz został zniesiony. Wraz z upowszechnieniem się tej używki popularne stały się, obok charakterystycznych dla Bliskiego Wschodu fajek wodnych, właśnie fajki zwane czibuk.

Najstarszy typ czibuka, dominujący w XVII w., miał niewielką główkę z kominkiem baniastym w dolnej części. Taki przykład, wykonany z jasnej gliny, znajduje się w zbiorach Muzeum Azji i Pacyfiku . W owym czasie do produkcji główek używano właśnie gliny białej, beżowej lub jasnoszarej, a oprócz baniastych główek popularne były także w kształcie kolanka.

W XVIII wieku główki fajek były niezwykle zróżnicowane, zarówno pod względem kształtów jak i materiału, choć przeważały wyroby z gliny czerwonej w różnych odcieniach, aż do brązowego. Oprócz wciąż popularnych baniastych brzuśców upowszechniły się kominki osadzane na dysku, co pozwalało postawić fajkę na podłodze. Używano w tym celu długich cybuchów, które mogły mierzyć nawet 2 metry, a same główki również stały się nieco większe. Taka główka z dyskiem ze zbiorów Muzeum, wykonana z ceglasto-czerwonej ceramiki, jest dodatkowo zdobiona drobnymi wzorem przypominającym kanelowanie.

Pod koniec XIX wieku dysk przybrał bardziej dekoracyjną formę rozety kwiatowej. W owym czasie nastąpiło ograniczenie i standaryzacja wzorów, a nacisk położono na zdobienie. Najelegantsze modele fajek były malowane i złocone oraz wyposażane w złoty kapturek.

Należy dodać, że ten typ fajki znany był także poza Bliskim Wschodem. Między innymi w Warszawie i Staszowie wytwarzano tzw. stambułki, które swą formą i zdobieniem przypominają wzory tureckie.

Główki fajek typu czibuk

Palestyna, obszar Imperium Osmańskiego, XVII-XIX wiek

MAP 6603, 6604, 6605, 6606

Dar Brygitty i Wawrzyńca Węclewiczów z 1982 roku