Co miesiąc kuratorzy Muzeum Azji i Pacyfiku starannie wybierają jeden obiekt reprezentujący drugą część ekspozycji stałej „Podróże na wschód”, która obejmie obszary Azji Środkowo-Wschodniej, Południowej, Południowo-Wschodniej, Wschodniej oraz Oceanii.

W grudniu wyróżniliśmy obraz „Ardźuna i Kryszna w rydwanie”.

Jednym z kluczowych epizodów indyjskiego eposu Mahabharata jest rozmowa Kryszny i Ardźuny przed bitwą pod Kurukszetrą. Bitwa jest punktem kulminacyjnym eposu, który opowiada historię sporu o tron królewski między dwoma gałęziami dynastii Kurów – braćmi Pandawami (główni bohaterowie) i braćmi Kaurawami. Spór trwał wiele lat, a ostateczne rozwiązanie miała dać właśnie ta bratobójcza potyczka. Sam tekst skomponowano w sanskrycie od III w. p.n.e. do III w. n.e.

Ardźuna jest właśnie jednym z braci Pandawów. Podczas bitwy woźnicą jego rydwanu został Kryszna – kuzyn rządzący sąsiednim królestwem, a także wcielenie boga Wisznu. Bohaterowie czekają na pozycjach bojowych w rydwanie zaprzężonym w cztery konie. Woźnicą jest Kryszna, Ardźuna siedzi z tyłu, skąd strzelać będzie z łuku. Ich dyskusja dotyczy tematów etycznych i moralnych i znana jest dzisiaj jako Bhagawadgita – jeden z najważniejszych tekstów hinduizmu, szczególnie ważny dla wisznuitów.

Obraz z kolekcji Muzeum należy do pochodzącego z Orisy gatunku pattaćitra. Malarstwo charakteryzuje się mnogością detali, ozdobnością form i bordiurą z motywem kwiatowym obramującą scenę. Prezentowany obraz jest wyjątkowy z powodu zastosowanego podkładu, bowiem malowany jest na jedwabiu – szare tło sceny, to niezagruntowany surowy jedwab w naturalnym kolorze. Obrazy pattaćitra zazwyczaj powstają na zagruntownym rzadko tkanym płótnie bawełnianym.

Przedstawiony tutaj rydwan ma charakter bardziej ceremonialny niż bojowy, przypomina architekturę świątyni w Konaraku (Orisa). Odbiega od najpopularniejszych ilustracji bitewnych, gdzie pojazd ma dość prostą formę. Zawsze jednak – tak, jak i tu – jest złoty, z ozdobnym baldachimem, co podkreśla królewskość obu bohaterów. Zgodnie z tekstem Mahabharaty bogowie wyposażyli rydwan i jego proporzec w liczne pomyślne symbole – na obrazie możemy dostrzec m.in. rzeźbione elementy – gęsi królewskie w podstawie, między kołami, głowy jali (mitycznych stworzeń z trąbami słonia) na okapach. Stworzenie z przodu w zębach trzyma linę, na końcu której na białym parasolu siedzi Hanuman – bohater znany z Ramajany. Rydwan Ardźuny miał bowiem proporzec z wizerunkiem wojowniczego Hanumana, w malarstwie pattaćitra najczęściej spotykamy jednak taką samodzielną formą, która sugeruje bezpośrednią obecność bohatera.

Przedstawienie Kryszny i Ardźuny w rydwanie, poza oczywistym nawiązaniem do Bhagawadgity i jej treści, nawiązuje również do innego konceptu filozoficznego. Cztery rumaki symbolizują zmysły, które prowadzą ciało (rydwan), ale nie zawsze tak, jak chcemy, dlatego też należy je poskromić – lejce symbolizują kierującą i powściągającą rolę umysłu.

Audiodeksrypcja: