Lalka teatru cieni

Co miesiąc kuratorzy Muzeum Azji i Pacyfiku starannie wybierają jeden obiekt reprezentujący poszczególne części naszej nowej ekspozycji stałej „Podróże na wschód” przez kultury Bliskiego Wschodu, Azji Centralnej, Mongolii i Indonezji.

Obiektem Miesiąca w lipcu została lalka teatru cieni przedstawiająca małpę.

Lalka wykonana z wysuszonej skóry bawolej, z wyciętymi wieloma drobnymi ażurami i polichromowana; ma grubość wynoszącą około 1 mm, przy tym jest dość sztywna. Lalka ma drewniany drążek malowany na czarno, do animowania jej, zaostrzony u dołu, bo gdy podczas przedstawienia dana lalka nie jest akurat w użyciu, wtyka się ją w pień bananowca umieszczony poziomo u dołu ekranu. Lalka ma ruchome obie ręce, złożone – każda – z dwóch odcinków, zginające się w ramieniu i łokciu, z przymocowanymi do nadgarstków podłużnymi, wąskimi patyczkami do animowania rąk. Postać jest ciemnoczerwonego koloru. Głowę przedstawiono z profilu, przy tym jednak ukazane są oba oczy, okrągłego kształtu, umieszczone w jednej linii. Paszcza jest otwarta, uzębiona, o dużych kłach. Krótka szyja nie wystaje z ramion i jest to jedna z cech cieniowych lalek teatralnych z wyspy Bali w Indonezji. Ramiona ukazano w zwrocie 3/4 (jedno z nich jest dłuższe), tułów w widoku na wprost, a nogi z profilu. Tego rodzaju zmienność widoku powtarza się w lalkach cieniowych z Bali oraz z sąsiedniej Jawy. Wzdłuż jednego z boków ciągnie się długi ogon, sięgający ponad głowę i zakręcony na końcu. Postać jest odziana w spódnicę w kolorach ciemnoczerwonym i zielonym i nosi bogatą biżuterię: diadem, naszyjnik, przepaskę przez tors, bransolety na przedramionach, nadgarstkach, kostkach i ogonie oraz pierścienie na palcach i ozdobę na końcu ogona – wszystkie klejnoty są w złotym kolorze.

Ukazana postać to Sugriwa – król małp z indyjskiego eposu Ramajana, sprzymierzeniec jego pozytywnych bohaterów, dwóch braci-królewiczów: Ramy i Lakszmany, walczących o uwolnienie Sity, żony Ramy, z rąk demona Rawany.

Teatr lalek cieniowych występuje od co najmniej tysiąca lat w jawajskich źródłach, a sąsiednia wyspa Bali pozostawała pod wpływem kultury jawajskiej już w czasach, gdy na Jawie dominowały religie indyjskie: hinduizm i buddyzm (czyli w okresie ciągnącym się do końca XV wieku). Obecnie Bali to enklawa hinduizmu w Indonezji, zaś Jawa podobnie jak większość tego kraju zdominowana jest przez islam. Mimo to na Jawie i Bali zachowuje pełną popularność teatr skórzanych lalek cieniowych (wayang kulit) rzucających cień na biały ekran podczas nocnych przedstawień (lalki są oświetlane z przeciwnej strony, dawniej przez pojedynczą lampę olejową). W dodatku przedstawienia te pełnią rolę rytuału mającego przynosić pomyślność, wywodzącego się z religii starszych w Indonezji niż islam.

Lalki są animowane przez jedną osobę – lalkarza, opowiadacza dalang – wypowiadającego ich kwestie i kierującego orkiestrą grającą na metalofonach, a współcześnie także na bębnie, znajdującą się za jego plecami.

Tutaj do pobrania audiodeskrypcja.

Lalka teatru cieni wayang kulit – Sugriwa, król małp z Ramajany
Indonezja, Bali, 2. poł. XX w.,
skóra bawola, drewno, sznurek
wys. 54 cm, szer. 21 cm

nr inw. MAP 17341
dar Barbary Wawrzyniak, 2002

Fot. Łukasz Brodowicz / MAiP