Komplet pasterski

Co miesiąc kuratorzy Muzeum Azji i Pacyfiku starannie wybierają jeden obiekt reprezentujący poszczególne części nowej ekspozycji stałej „Podróże na wschód” prezentującej obszary Azji Południowo-Zachodniej, Azji Centralnej, Mongolii i Indonezji.

Obiektem Miesiąca w lutym został komplet pasterski składający się ze stalowego krzesiwa do zapalania ognia, noża i kościanych pałeczek do jedzenia. Krzesiwo posiada miniaturową torebkę na krzemień i łatwopalny materiał. Zarówno krzesiwo jak nóż – zawieszane były u szerokiego, mongolskiego pasa na ozdobnych srebrnych łańcuszkach zakończonych szlufkami.

Krzesiwo (mong. chet) to lekko wygięta sztabka stali złączona na stałe z płaską, skórzaną torebką na kawałki krzemienia i na materiał łatwopalny (np. pakuły lub kawałki kory). Z uderzania krzesiwem w prawej ręce, o krzemień, który wraz z kawałkiem kory trzymano w lewej – powstawała iskra, a ta padając na suchy materiał, wzniecała ogień.

Torebka ma kształt trapezoidalnej koperty z klapką. Jest z brązowej skory, wytłaczanej w ukośne, krzyżujące się linie, zdobiona srebrnymi okuciami, z wytłoczonym roślinnym ornamentem. U góry ucho na łańcuszek.

Nóż (mong. chutga, wym. chutag) z wąską, ale masywną, jednosieczną głownią; dł. 22,5 cm, w tym głownia mierzy 13 cm długości i 2 cm szerokości. Rękojeść prosta, o owalnym przekroju, z okładzinami z ciemnobrązowego drewna przytwierdzonymi do stalowej listwy (trzpienia wystającego z głowni) miedzianymi nitami. Na górnym końcu niewielka srebrna głowica, z repusowanym ornamentem wici roślinnej, zamknięta płaskim denkiem przytwierdzonym żelaznym gwoździkiem. Pochwa o dł. 19,5 cm, dwukomorowa: z wydzielonym przedziałem na dwie kościane pałeczki, wykonana z drewna obciągniętego czarną, groszkowaną skórą szagrynową. Zdobiona okuciami: górnym (szyjką) z mosiądzu i obrączek srebrnych z (wykonaną tylko na mosiężnej powierzchni) repusowaną dekoracją roślinną; dolnym (trzewikiem) srebrnym, zdobionym jak szyjka; i ze srebrnymi pierścieniami w odstępach od siebie. Okucia przytwierdzono nitami, a spojenia  ukryto z tyłu pochwy, na wąskiej, srebrnej listwie, łączącej szyjkę z trzewikiem i tamże umieszczono ucho na łańcuszek. Oprócz wymienionych okuć – elementów konstrukcyjnych pochwy – dwie dekoracyjne plakietki srebrne w kształcie tykwy i owalny medalion z wyrytym chińskim znakiem shou (mong. püüdzen chee) – symbolem długowieczności. Pałeczki kościane, para, o dł. 20,5 cm każda, służące do spożywania posiłków. Przekrój kwadratu, lekko zwężone ku dołowi. Bez ozdób.

Krzesiwo i nóż podwieszone na grubych, srebrnych łańcuszkach (ten u krzesiwa dłuższy) złożonych z drobnych ogniwek. Łańcuszki zakończone ozdobnymi zawiasowymi zawieszkami, z których z kolei wystają rzemienne szlufki (z czarnej skóry), do zawieszenia obu przedmiotów u pasa. Zawieszki – każda – złożona z dwóch segmentów połączonych zawiasem. Część górna, bezpośrednio stykająca się z rzemienną szlufką, prostokątna, zaś dolna, złączona z łańcuszkiem – owalna. Zawieszki wykonano w technice odlewu i cyzelowania; porywa je reliefowy motyw roślinny.

Krzesiwo było w warunkach koczowniczego życia w stepie podstawowym elementem wyposażenia pasterza. Takie komplety powstawały też w sąsiednich regionach, jak w  Mandżurii i w Tybecie, choć nieco różniące się w proporcjach i szczegółach.

W Mongolii cały komplet – krzesiwo i nóż – był oznaką mężczyzny. Fundował go ojciec synowi, gdy ten osiągnął dorosłość. Stopień ozdobności zależał od zamożności danej rodziny.

Komplet pasterski: krzesiwo do zapalania ognia oraz nóż i pałeczki do jedzenia

Mongolia, 1. ćw. XX w.
stal, drewno, skóra, srebro, kość
wymiary: dł. 59,8 cm (komplet); krzesiwo: 6 x 11 cm; nóż: 22,5 cm
nr inw. MAiP 13043