Tygrys (kyar) – marionetka birmańskiego teatru lalek yokhte pwe

 

Mjanma (Birma), 2. poł. XX w.

drewno, sznurek, bawełna, cekiny, włókno roślinne

rzeźbienie, polichromia, splot płócienny, szycie, haft

wym.: 25 x 84 x 16 cm

nr inw. MAP 19769

 

Teatr lalkowy ma w wielu krajach Azji dawne tradycje (m.in. w Chinach, Indiach, Tajlandii, Indonezji, Turcji). W Birmie jego początki nie są całkiem wyjaśnione. Przypuszczalnie był wzorowany na teatrze tajskim z XVIII wieku, jednak w dawnych źródłach pojawia się wzmianka o istnieniu lalek teatralnych w Birmie już ponad trzy wieki wcześniej.

Teatr w Mjanmie (Birmie) to teatr lalek animowanych sznurkami od góry, czyli marionetek. Jego nazwę stanowi połączenie słów: marionetka (yokhte) i przedstawienie (pwe). Działa niezależnie od teatru aktorskiego, dla którego prawdopodobnie stanowił pierwowzór. Jego rozkwit przypadł na XVIII i większość XIX wieku. Po podboju całości kraju przez Brytyjczyków w 1885 r. mocno podupadł; istnieje do dziś, ale jest dość rzadki.

Teatr yokhte pwe służył głównie do wystawiania budujących opowieści buddyjskich, a ponadto opowieści z historii Birmy, indyjskich opowieści o królewiczu-herosie Ramie (Ramajana) i popularnych w Południowo-Wschodniej Azji legend o księciu Panji.

Przedstawienia odbywają się nocą pod gołym niebem na tle sceny montowanej z bambusa i malowanych tkanin. Lalkarze wprawiają w ruch lalki stojąc za i jednocześnie nad sceną, częściowo niewidoczni. Przedstawienia składają się z dwóch aktów, z których pierwszy ukazuje pradzieje świata zniszczonego wpierw przez ogień, a następnie przez potop, drugi zaś właściwą sztukę. To w pierwszym pojawiają się postacie mityczne (zwł. alchemik Zawgyi, postać czczona w birmańskiej religii ludowej, niezależnie od buddyzmu) i różnych zwierząt, w tym tygrysa. W drugim dominują postacie ludzkie (m.in. król i ministrowie).

Prezentowana figura tygrysa jest wyrzeźbiona z drewna, z ruchomą głową i nogami ruchomymi we wszystkich stawach. Tułów jest dwuczęściowy – jego przednią i tylną połowę łączą sznurki i pasy tkaniny, ozdobione haftem i cekinami.

Głowa, tułów i nogi zwierzęcia są przywiązane sznurkami do podłużnego drewnianego krzyżaka służącego do animacji lalki. Wszystkie birmańskie marionetki cechuje zaskakująca gibkość – są złożone z wielu drewnianych elementów ruchomych względem siebie i podwiązanych do licznych sznurków, przez co lalkarz może nadać im skomplikowane ruchy – wymaga to wielkiej wprawy.