Rzeźba – Orzeł Garuda

Indonezja, Bali, 2. poł. XX wieku
drewno rzeźbione
wys. 89,5 cm; szer. 53,5 cm; głęb. 35,5 cm
nr inw. MAiP 17513
dar Bogdana Augustyna z 2003 r.

 

W dniu 17 sierpnia przypada miejsce państwowe święto Indonezji – Dzień Niepodległości, rocznica ogłoszenia w 1945 r. niepodległości po okresie kolonialnej władzy Holandii i japońskiej okupacji w czasie II wojny światowej.

 

Garuda to postać z mitologii hinduistycznej, mająca formę orła, lub pół-orła a pół-człowieka (jak w opisywanym przypadku), uważana za wierzchowca Wisznu, a także władcę przestworzy. Imię tego ptaka noszą narodowe indonezyjskie linie lotnicze, a sam ptak w stylizowanej formie stanowi godło
kraju, będąc symbolem dumy i siły. Przedstawienie Garudy jest częstym motywem w sztuce i rzemiośle
Indonezji, która w I tys. n.e. znalazła się w kręgu indyjskich wpływów kulturalnych, a wraz z nimi nastąpiło przeszczepienie hinduizmu i buddyzmu oraz częściowe lub pełne utożsamienie niektórych postaci z panteonu hinduskiego z występującymi w autochtonicznej mitologii Indonezji. Tak było też
w przypadku Garudy, co przysporzyło mu popularności wśród Indonezyjczyków. Jego kult nałożył się na wcześniejszy kult ptaka dzioborożca, wiązanego w indonezyjskich wierzeniach ze słońcem. Postać Garudy miały m.in. olejowe lampy używane niegdyś jako źródło światła w tradycyjnym jawajskim teatrze
cieni wayang, a motyw jego skrzydeł (lub ogona i skrzydeł) jest częsty w zdobnictwie tkanin, w tym jawajskich batików. Motyw Garudy jest popularny do dziś, mimo dominacji islamu w Indonezji, w tym na Jawie, od XV wieku.

 

Natomiast Bali, nieduża, lecz ludna wyspa położona na wschód od Jawy (dzieli je tylko niezbyt głęboka cieśnina), jest do naszych dni enklawą hinduizmu w Indonezji. Tutaj Garudę często przedstawia się w rzeźbie dekoracyjnej zdobiącej tradycyjną architekturę (stawia się ją u podstawy filara sendi podtrzymującego spiczasty dach), albo stanowiącej samoistne dzieło sztuki.

 

Przedstawione dzieło to pełnoplastyczna rzeźba z drewna, przy czym skrzydła, ogon i niektóre fragmenty ubioru wykonano o osobno i złączono z korpusem na czopy i gniazda. Rzeźbę wykonano z dbałością, widoczną w dużej liczbie detali i ich dokładnym opracowaniu. Zestawienie powierzchni o odmiennych fakturach podnosi efekt dekoracyjności. W rzeźbie są połączone ze sobą: tradycyjna balijska ikonografia (postać Garudy) i stylistyka (nawiązanie do form lalkowego teatru cieni wayang) z europejskim wpływem, wyrażającym się​ przez realizm formy i dekoracyjną funkcję. Tego rodzaju rzeźby powstają na Bali od lat 20. XX wieku.