Co miesiąc kuratorzy Muzeum Azji i Pacyfiku starannie wybierają jeden obiekt reprezentujący poszczególne części naszej nowej ekspozycji stałej „Podróże na wschód” przez kultury Bliskiego Wschodu, Azji Centralnej, Mongolii i Indonezji, na którą zaprosimy Państwa już w 2022 roku.

Obiekt, który został wyróżniony tytułem „Obiekt Miesiąca” we wrześniu jest osobisty przenośny relikwiarz z posążkiem wewnątrz.

Relikwiarz to prostopadłościenne pudełeczko z zaokrągloną górną powierzchnią i wysuwaną przednią ścianką. Jest beżowo-czerwone – z miedzianej blachy, tylko przednia ścianka jest ciemnożółta – z blachy mosiężnej. Relikwiarz u góry ma przylutowane małe, koliste ucho na łańcuszek do zawieszenia całości np. na szyi. Na przedniej ściance jest wygrawerowany pojedynczy znak ozdobnego, nepalskiego pisma zwanego lantsa lub randźana. Jest to sylaba „om”, pochodząca z sanskrytu, której przypisuje się wiele znaczeń, głównie zaś wierzy się, że przejawiają się z jej pomocą bogowie indyjscy i Buddowie. Dlatego „om” wchodzi w skład wielu mantr, czyli buddyjskich, krótkich, wielokrotnie powtarzanych modlitw do różnych bóstw. Mantrę uważa się za dźwiękowy obraz danego bóstwa. Jest ona zawsze w sanskrycie. Pozostałe powierzchnie relikwiarzyka są gładkie – niezdobione.

Wewnątrz relikwiarza miniaturowy posążek, przedstawiający popularne opiekuńcze bóstwo buddyjskie, o imieniu Zielona Tara. Jest z brązu złoconego i ma żółty kolor, jednak w malarstwie, bogini jest ukazywana z zieloną karnacją. Rzeźbę wykonano w technice odlewu, z dużą dbałością o szczegóły, pomimo drobnej skali. Postać siedzi na tronie w kształcie kwiatu lotosu – jak ukazuje się często bóstwa hinduskie i buddyjskie, gdyż lotos symbolizuje m.in. boskość. Lotos jest tu stylizowany: przypomina niską beczułkę, na bokach której wyrzeźbiono szerokie płatki kwiatu. Uproszczenie to pochodzi stąd, że w krajach buddyzmu tybetańskiego prawdziwe lotosy nie rosną. Zielona Tara siedzi w pozie zwanej lalitasana, z lewą nogą ugiętą w kolanie i ułożoną poziomo na tronie, zaś prawą opuszczoną z tronu w dół – ta poza oznacza tu jej gotowość do udzielania pomocy. Lewą rękę unosi ona na wysokość torsu, a kciuk i palec wskazujący są zetknięte ze sobą – jest to indyjski gest argumentowania, oznaczający nauczanie. Z kolei prawą rękę opuszcza w dół, wnętrzem ku ludziom i jest to gest obdarowywania. Przy lewym ramieniu znajduje się zamknięty kwiat lotosu zwany utpala, który na barwnym przedstawieniu byłby ukazany jako niebieski. Taki lotos to symbol ochraniania człowieka przez bóstwo w nocy i atrybut m.in. właśnie Zielonej Tary. Postać nosi strojny ubiór i bogatą biżuterię bóstwa w wysokiej randze bodhisattwy: kolczyki, naszyjnik, bransolety na przedramionach, diadem na głowie. U spodu tronu zachowało się blaszane denko. Wewnątrz posążków znajdują się małe zwoje papieru z tekstem modlitwy, a także kadzidło w proszku lub ziarno, gdyż jest to wkładane do środka przez mnicha-lamę w czasie ceremonii poświęcenia posążka. Usunięcie zawartości posążka jest dla buddysty świętokradztwem.

Tary są żeńskimi bóstwami w buddyzmie tybetańskim, który jest wyznawany także w Mongolii i jest to trzecia, najmłodsza, odmiana buddyzmu. Ciekawe, że we wcześniejszych odmianach tej religii, Tary nie występują. Ich imię oznacza „Wybawicielka”, a popularność wynika z tego, że uchodzą za bóstwa opiekuńcze. W religijnej literaturze buddyjskiej była początkowo mowa tylko o jednej Tarze i było tak od VI wieku n.e. Pierwsze zróżnicowanie na Tarę Zieloną i Białą nastąpiło w VIII wieku, a później pojawiła się wiara w trzy inne jeszcze formy, jednak mniej częste.
Osobiste relikwiarze w buddyzmie tybetańskim zwane są z języka tybetańskiego „gau”. Ten jest z miedzi, a przednia ścianka z mosiądzu, ale oprócz metalowych istniały także egzemplarze zrobione z kryształu górskiego i innych kamieni, z drewna, gliny, sporadycznie z kości słoniowej. Mają też różne kształty: pudełek prostopadłościennych, albo zamkniętych łukiem u góry, okrągłych, a nawet gwiaździstych. Wewnątrz nosi się zwitki papieru z modlitwami, relikwie, np. strzępek szaty świętego mnicha, a także wizerunki bóstw, czy to malowane jako miniatury, czy odciskane w glinie jako plakietki, czy też metalowe posążki. Wyznawcy tej odmiany buddyzmu noszą je powszechnie na szyi, przy pasie lub na rzemiennym pasku przerzuconym przez ramię.

Osobisty relikwiarz buddyjski z posążkiem Zielonej Tary
Mongolia, XIX w.
mosiądz, miedź (relikwiarz), brąz złocony (posążek)
wys. relikwiarza: 5 cm; wys. posążka: 4,1 cm

znajduje się w zbiorach Muzeum Azji i Pacyfiku

 

 

 

Fot.: Łukasz Brodowicz / Muzeum Azji i Pacyfiku